از صفر تا صد در مورد سردرد میگرن

ابتدا به تعریف سردرد میگرن و نکات مهمی که باید بدانید، در رابطه با آن میپردازیم:

سردرد میگرن (migraine) یکی از شایع ترین اختلالات نورولوژیک میباشد که با دوره‌هایی بروز می‌نماید که به حملات میگرن معروف است و در نورولوژی، سردرد یک طرفه و ضربانداری تعریف میشود که میتواند با تهوع، استفراغ و سایر علایم مربوط به درگیری سیستم های نورولوژیک، گوارش و اتونومیک همراه باشد که تظاهرات نورولوژیک آن شامل علایم بینایی، حسی-پیکری، بویایی، شنوایی و عدم تعادل، معمولا 4 تا 72 ساعت طول میکشد. بر اساس آمار، حدود 12 درصد آمریکایی‌ها به میگرن مبتلا هستند.

از نظر پاتوفیزیولوژی، میگرن یک اختلال پاروکسیسمال (paroxysmal) سیستم عصبی مرکزی است که بسته به شدت سردرد، هر دو مکانیزم عروقی و نورونی را درگیر میکند. بیماری زایی (pathogenesis) میگرن هنوز کامل شناخته نشده، گروهی از محققین، قشر مغز و گروهی دیگر ساقه مغز را در این امر دخیل میدانند. با اینکه نقش ژنتیک هنوز مشخص نیست ولی میگرن در موارد بسیاری با سابقه خانوادگی همراه است که الگوی ارثی از مادر ثابت شده است ، همچنین٧۰ درصد افراد با سردرد میگرنی یکی از اقوام درجه یک شان سابقه این نوع سر درد را دارد.

در برخی افراد قبل از شروع سردرد خود فرد حس میکند که تا ساعاتی دیگر سردرد او آغاز می شود، بطور معمول زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا قرار دارند و 2/3 تا 3/4 موارد میگرن در زنان بروز میکند که در بالای90 درصد، شروع آن قبل از 40 سالگی است. در اوایل میانسالی حدود 25 درصد زنان دست کم، سالی یک بار حمله میگرنی را تجربه میکنند که این رقم در مردان کمتر از 10 درصد است. این حملات در زنان بعد از یائسگی بطور محسوسی کم میشود و پس از 70 سالگی تقریبا تعداد زنان و مردان مبتلا به میگرن برابر است و شیوع بیماری در این سنین به 5 درصد میرسد. تقریبا 4-5 درصد کودکان زیر 12سال از میگرن رنج میبرند و تفاوت دختران و پسران در این محدوده سنی اندک است. بروز بیماری در دختران پس از سن بلوغ یک دوره رشد سریع دارد که در طول ابتدای دوران نوجوانی ادامه می یابد.

میگرن می‌تواند از 4 ساعت تا چند روز طول بکشد، علایم و عوامل تحریک‌کننده بسته به فرد متفاوت است و ماهیت و شدت سردرد میگرنی وگستردگی علایم آن، میگرن را یک بیماری ناتوان کننده سیستم عصبی مرکزی نشان میدهد که بیشتر سال های جوانی تا میانسالی را در زندگی شخصی و اجتماعی فرد تحت تأثیر قرار میدهد چراکه بیش از 80 درصد این بیماران ناچارند هنگام بروز میگرن، محیط کار، تحصیل و یا زندگی اجتماعی خود را ترک کرده و در مکانی ساکت و تاریک به دور از صدا و نور استراحت کنند. در واقع این بیماری بر زندگی خانوادگی، اجتماعی و خلاقیت شغلی مبتلایان تأثیرات منفی بر جای میگذارد. بررسی علایم و شکایات بیماران میگرنی در قبل، حین و بعد از حمله سردرد نشان میدهد که گریز از نور و صدا، احساس ضربان در سر، حالت تهوع در حین حمله، احساس منگی سر پس از حمله، درد در یک طرف سر، تغییرات بینایی، دیدن نقاط روشن، چشمک‌زن یا خطوط زیگزاگ و استفراغ شایعترین نشانه های این بیماریست و کمترین شیوع علایم به توهم دیداری و نوسان در شنوایی اختصاص دارد. در هنگام حمله، 74 درصد بیماران زندگی خود را مختل و26 درصد متأثر از بیماری گزارش کرده و هیچکدام گذران زندگی روزمره را بدون اشکال گزارش نکرده اند.

هرچند علت قطعی میگرن ناشناخته است اما ابتدا تصور بر این بود که اتساع عروق داخل مغز میتواند باعث حمله سردرد ضربان‌دار ‌شود و در افراد با سردرد میگرنی بهمراه علایم عصبی، انقباض عروق مغزی حین علایم عصبی رخ می‌دهد یا اینکه فعالیت اعصاب اطراف عروق مغزی باعث آزاد‌سازی‌ واسطه‌های شیمیایی مثل p، نوروکینین، سروتونین و نیتریک اسید شده که این موارد باعث اتساع عروق داخل مغزی و سردرد می‌شود ولی اکنون دانشمندان میدانند که میگرن در نتیجه تحریک نادرست عصب تری ژمینال مغزی (عصب سه قلو) اتفاق می افتد و این عصب زمانیکه چیزی در حال آسیب رساندن به ناحیه صورت است با سیگنال های درد به مغز هشدار میدهد و میگرن ممکن است ناشی از فعالیت بیش از حد بخشی از این عصب باشد. محققین پس از سال ها مطالعات زیاد، برای پیدا کردن علل میگرن، دریافته اند که مغز افراد مبتلا به میگرن از نظر بیوشیمیایی با افراد غیر مبتلا متفاوت است و حتی اگر ابنورمالی های نورولوژیک عامل ایجاد میگرن باشد خود سردرد میتواند باعث تغییر محتوای شیمیایی مغز شود.

سردردهای میگرنی به 2 دسته اصلی تقسیم میشوند:
1- سردرد بدون علایم عصبی (AURA) که در همه گروه های سنی شایع تر است.
2- سردرد با علایم عصبی (AURA) ، که در ٢۰ درصد موارد سردرد میگرنی با علایم عصبی به ‌نام اورا همراه است. علایم عصبی چشمی شامل اختلال بینایی به ‌صورت رویت فلاش، لکه‌های نورانی، خطوط زیگزاگ و تغییر در قدرت بینایی بصورت لکه در وسط میدان بینایی و اختلال دید یک نیمه میدان بینایی است. بی‌حسی و کرختی انگشتان، لب و صورت و گاهی فلج موقت اندام نیز جز علایم عصبی قبل از سر درد است. این علایم ٢۰ دقیقه طول می‌کشد و پس از اتمام، سردرد بیمار شروع می‌شود. سردرد میگرنی ضربان‌دار با شدت متوسط تا شدید، ‌طوریست که فرد قادر به کار کردن و فعالیت نخواهد بود و معمولاً در بیداری و کمتر در خواب رخ می‌دهد. مدت زمان حمله سردرد 4 تا 72 ساعت (٨۰ درصد همراه با تهوع و ۵۰ درصد همراه با استفراغ) است. علاوه بر این ١۰ تا ٢۰ درصد موارد با ریزش اشک و آبریزش از بینی همراه است. ۶۰ درصد افراد مبتلا به میگرن قبل از سردرد علایمی مثل تغییرات خلق(افسردگی، عصبانیت)، خستگی، تحریک پذیری، درد عضلات، بی‌اشتهایی، اسهال و یا یبوست دارند که گاهی این علایم تا ٢۴ ساعت پس از حمله ادامه می‌یابد.

عواملی که سبب تشدید سردردهای میگرنی می‌شوند عبارتند از : استرس، تنش و نگرانی، سروصدای زیاد، نورهای شدید، بوهای تند و تحریک‌کننده مثل عطر و بوی سیگار، گرسنگی، بی‌خوابی، ضربه به سر، مصرف برخی غذاها مثل پنیر، شکلات، سوسیس و کالباس، پیاز خام، تغییرات هورمونی در زنان (پریود و مصرف هورمون‌های زنانه و قرص ضد‌بارداری)، مصرف داروهایی مثل نیتروگلیسرین (در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی) از عوامل تشدید‌کننده سردردهای میگرنی محسوب میشوند. بعلاوه برخی داروهای حاوی استروژن، داروی ضد ‌فشار خون شامل هیدرولارین و رزرپین نیز احتمال تشدید سردردهای میگرنی را افزایش می‌دهند.

با رعایت این موارد به کاهش حملات سردرد میگرنی میتوان کمک کرد: خواب منظم، رعایت رژیم غذایی مناسب، ورزش هوازی منظم، عدم ‌مصرف داروهای تشدید‌کننده میگرن مثل داروهای هورمونی، داروهای ضد‌بارداری و داروهایی مثل نیتریک اسید میتواند به کاهش حملات کمک کند.
برای درمان‌های غیردارویی نیز می‌توان از روش‌های طب سوزنی، طب سنتی، بیوفیدبک و رفتاردرمانی در بعضی موارد استفاده کرد. در بیماران با سردرد میگرنی که با داروهای پیشگیری‌کننده برای سه ماه پاسخ نداده باشد، تزریق آمپول سم بوتولونیوم یا همان آمپول بوتاکسdysport در عضلات قدام، خلف وکنار سر ممکن است حملات سردرد را کاهش دهد.

تشخیص سردرد میگرنی براساس شرح حال و معاینه فرد است. طی حمله ممکن است درد در محل عضلات سر و گردن احساس شود. قرمزی چشم، افتادگی پلک در سمت سردرد، افزایش یا کاهش ضربان قلب، افزایش یا کاهش فشار خون نیز در حمله سردرد وجود دارد. انجام تصویر برداری مغزی شامل سی تی اسکن و MRI مغزی در فرد مبتلا به سردرد میگرنی با حملات مکرر در معاینه سیستم عصبی نرمال نیاز نیست ولی در مواردی همچون شروع سردرد پس از ۵۰ سالگی، تغییر در الگوی سردرد در فردی که قبلاً سردرد میگرنی داشته و شدت و مدت سردرد افزایش یافته است، نخستین و شدیدترین سردردی که فرد تجربه کرده است، ایجاد سردرد در افراد مبتلا به سرطان، سردرد در فردی که در معاینه سیستم اعصاب مرکزی و محیطی مشکل داشته باشد و سردرد در قسمت پشت سر کودکان، برای تشخیص نیاز به تصویربرداری مغزی است.

برنامه‌های درمانی میگرن با توجه به فرد و همچنین شدت و دفعات درد متفاوت است. به توصیه متخصصان سعی کنید که همه علایم میگرن خود را روزانه ثبت کنید تا متخصص بتواند تشخیص مناسبی از بیماری شما داشته باشد. درمان دارویی میگرن شامل دو مرحله درمان حمله حاد و درمان پیشگیری‌کننده از حملات میگرن است. درمان حمله حاد میگرن، بصورت مصرف مسکن‌ها به‌صورت خوراکی-تزریقی و یا شیاف با نظر پزشک 1 تا 2 بار در هفته توصیه می‌شود. مصرف بیش از حد مسکن باعث سردرد ناشی از مصرف زیاد دارو می‌شود. درصورت وجود تهوع از داروهای ضد‌تهوع نیز می‌توان استفاده کرد. داروهای ضد‌میگرن تریپتان‌ها (triptan)درصورت عدم‌پاسخ مسکن‌های معمولی کاربرد دارد که بصورت خوراکی، اسپری بینی و تزریقی وجود دارد که در افراد با فشار خون بالا، زنان باردار و افراد با سابقه سکته مغزی و قلبی نباید مصرف شود.

درمان دارویی پیشگیری‌کننده در موارد زیر کاربرد دارد:

١ - تعداد حملات بیشتر از 2 بار در ماه باشد.
٢ - مدت حملات بیشتر از ٢۴ ساعت باشد.
٣ - سردرد باعث اختلال عملکرد کاری و شغلی شود طوری که 3روز یا بیشتر فرد ناتوان شود.
۴ - درمان حمله حاد میگرن با مسکن برای بیمار اثربخشی نداشته باشد.
۵ - درمان حمله حاد میگرن با مسکن‌ها در هفته بیش از 2 بار باشد.
۶ - مصرف مسکن‌ها در حمله حاد کارایی نداشته یا برای بیمار ممنوعیت داشته باشد مثل وجود زخم معده که مصرف مسکن‌ها ممنوع است.
٧ - از داروهای ضد‌افسردگی و ضد‌تشنج استفاده شده و تمام این داروها باید تحت‌نظر پزشک مصرف شود.