نکاتی که باید در مورد "عفونت گوش میانی" در كودكان بدانید!

 

بروز عفونت گوش میانی (اوتیت مدیا) در کودکان (بسته به ساختار گوش میانی) و مخصوصا در کودکان زیر 5 سال بسیار شایع میباشد و دومین بیماری رایج در بین نوزادان پس از سرماخوردگی است که حدود 75-80 درصد کودکان حداقل یک بار عفونت گوش را تا ۱ سالگی شان تجربه میکنند و این میزان عفونت در سال، تا ۳ سالگی ادامه دارد (یعنی در سه سال اول زندگی، حداقل 3 مرتبه دچار عفونت گوش میانی میشوند). پیک ایجاد عفونت گوش میانی در کودکان بین 6 تا 12 ماهگی است و با بالا رفتن سن کودک، شیوع این عفونت کمتر میشود.

 

• طبق آمار جهانی نوزادانی که حداقل تا 6 ماهگی از شیر مادر تغذیه میکنند، بدلیل وجود پادتن ها (آنتی بادی های) لازم در آن، نسبت به آنهایی که شیر خشک مصرف میکنند کمتر به عفونت های گوش میانی دچار می‌شوند. همچنین طبق جدیدترین تحقیقات قرار گرفتن در معرض دود ناشی از استعمال دخانیات (سیگار، قلیان، تنباکو و...) و آلودگی هوا، احتمال و شدت عفونت گوش در کودکان را افزایش میدهد.

 

عفونت‌ گوش می‌تواند دلایل مختلف میکروبی (باکتریایی/ ویروسی/ قارچی) و غیر میکروبی داشته باشد: آلرژی، حساسیت فصلی، گاهی به دنبال سایر عفونت ها مانند عفونت دستگاه تنفسی، سرماخوردگی، آنفلوانزا، اختلال عملکرد شیپور استاش، نقص ایمنی مختصر و...

 

• در واقع هم زمان با سرماخوردگی یا پس از آن، کودک دچار گوش درد مداوم، کیپی گوش، بی قراری همراه با تب، بی اشتهایی، خواب نامنظم و واکنش های غیر معمول نسبت به لمس گوش هایش میشود (در برخی موارد وزوزگوش، سرگیجه و در صورت عدم درمان به موقع 30 درصد کم شنوایی هم ممکن است مشاهده شود)، که در این حالت به علت تهویه نامناسب هوا در گوش میانی با بسته شدن راه تنفسی، هوا به راحتی از مسیرش عبور نکرده و توام با التهاب و قرمزی پرده گوش، مایع درون حفره گوش میانی جمع شده و حتی در مواردی منجر به پارگی پرده تمپان و خروج مایع (ترشحات چرکی) میشود که معمولا پارگی طی چند روز ترمیم میشود.

 

سعی کنید در این گونه موارد در اسرع وقت و در زمان شروع علایم بلافاصله به متخصص گوش حلق و بینی مراجعه و پروسه درمان را شروع کنید، در اکثر مواقع با مصرف دارو، گذشت زمان و مراقبت های لازم عفونت بهبود می یابد.

 

 

بطور معمول هر مایع سیالی که در حفره گوش میانی تولید شود از طریق شیپور استاش که رابط بین گوش میانی و حلق است خارج میشود ولی اگر شیپور استاش به هر دلیلی مانند سرماخوردگی، عفونت های سینوسی، آلرژی و... مسدود شود، مایع جمع شده در گوش میانی موجب عفونت میشود اما اینکه کودکان نسبت به بزرگسالان براحتی در اثر سرماخوردگی، به عفونت گوش مبتلا میشوند بعلت شیپوراستاش افقی تر و کوتاهتر در آنهاست که باعث انتقال راحت تر عفونت به گوش میشود.

 

• بطور کلی عفونت گوش میانی به 2 صورت حاد و یا مزمن بروز میکند نوع حاد آن کوتاه‌مدت و دردناک (اتیت میانی حاد AOM : Acute Otitis Media) حداقل 70 درصد از کودکان زیر 3 سال را درگیر میکند) و نوع مزمن (Chronic Otitis Media : COM)، در بلندمدت گوش را دچار آسیب و حتی به پارگی پرده گوش منجر میشود. اما نکته ای که باید مدنظر داشت پیگیری روند درمانی این دست از عفونت‌های گوش در کودکان است، چراکه عدم درمان عفونت‌ گوش میانی مزمن علاوه بر اینکه می‌تواند منجر به بروز اختلالات شنوایی، اختلال در مهارت‌های گفتاری، افت کیفیت تحصیلی و زندگی، گسترش عفونت به سایر قسمت های بدن، عفونت بافت های مغزی، مخچه، مننژیت و... شود، عفونت‌های گوش درمان نشده کودکی، در بزرگسالی فرد را مستعد کرده و گاهی میتواند به عفونت‌های پیچیده و خطرناکی تبدیل شود که در برخی موارد فقط با عمل جراحی درمان می‌شود.

 

لذا به والدین توصیه میشود از آنجایی که همواره پیشگیری بهتر از درمان است، کودکان باید از مکان های شلوغ و دود زا دوری کرده و تا حد امکان با رعایت پروتکل های بهداشتی از سرماخوردگی آنها پیشگیری شود چراکه سرماخوردگی مبدا بخش زیادی از عفونت‌ها است که رعایت دقیق شست وشوی دست ها توسط والدین و کودکان یکی از بهترین راه های کاهش انتقال فرد به فرد عوامل بیماری زای سرماخوردگی است.

 

• از عوامل مستعد کننده اوتیت مدیا میتوان به این موارد اشاره کرد: سن شیوع 6 تا 24 ماهگی، جنسیت پسر، نژاد امریکایی های اصیل و اسکیموها، ژنتیک و زمینه خانوادگی مثبت، وضعیت اقتصادی و بهداشتی پایین، تماس با کودکان مبتلا، فصل زمستان، آنومالی های مادرزادی مثل شکاف کام ترمیم نشده، شکاف کام زیر مخاطی و آنومالی های کرانیوفاشیال، عدم واکسیناسیون علیه آنفولانزا و خوردن شیر با شیشه و مکیدن مداوم پستانک شانس بیشتر ابتلا را افزایش میدهند.

 

چگونگی تشخیص و انجام معاینات

در حال حاضر متخصصان با استفاده از وسیله ای به نام اتوسکوپ به صورت بصری عفونت‌های گوش خارجی و میانی را بررسی می‌کنند و البته متخصصین شنوایی شناس با دستگاه تمپانومتر و دو تست ارزشمند تمپانومتری و رفلکس اکوستیک تمامی پارامترهای مهم در گوش میانی را اندازه گیری و صحت و سلامت آن و پرده گوش را مشخص و جهت بررسی دقیقتر رفلکس عضلات استخوانچه های گوش میانی را هم ثبت میکنند.

 

• اما به تازگی محققان از دستگاه دقیقی برای معاینات بالینی گوش رونمایی کرده‌اند که بسیار بهتر از اتوسکوپ های معمولی داخل گوش را بررسی میکند بدین ترتیب که از طریق یک مبدل پالس‌های سونوگرافی یا امواج اولتراسوند را منتشر و پژواک آنها را از پرده گوش دریافت میکند سپس با تجزیه و تحلیل پژواک‌ها در مدت چند ثانیه توسط یک میکروپردازشگر عفونت گوش و یا شدت آن را در صورت وجود داشتن، نشان می‌دهد و از این طریق مقدار و قوام هر مایعی که ممکن است پشت پرده تمپان در حفره گوش میانی وجود داشته باشد، تعیین می‌شود.

 

اقدامات درمانی

معاینه کامل و دقیق، اتوسکوپی توسط متخصص باتجربه و انجام تست تمپانومتری توسط متخصص شنوایی شناس، باعث می‌شود‌ تشخیص زود‌ هنگام صورت گیرد و د‌رمان بلافاصله آغاز شود‌، هر چه د‌رمان سریعتر و کامل‌تر باشد‌ ریسک عوارض بعد‌ی کمتر خواهد‌ بود‌.

البته درمان عفونت گوش در نوزادان به نوع و شدت آن بستگی دارد، یکی از نشانه های عفونت گوش میانی و عفونت گوش خارجی که در هر 2 مشترک است، درد گوش است، اما عفونت گوش خارجی همراه ترشح و درد بسیار شدید است بطوری که شخص اجازه دست زدن به لاله گوش و لمس را نمیدهد اما در عفونت گوش میانی، درد گوش به دنبال سرما خوردگی اتفاق می افتد. برای برخی عفونت‌ها مثل عفونت‌ حاد گوش خارجی استفاده از قطره گوش توصیه میشود اما در مورد عفونت گوش میانی سیستم ایمنی نوزاد قادر به مقابله با این عفونت است و برای درمان نیازی به مصرف آنتی بیوتیک نیست (مصرف آنتی بیوتیک‌ در کودکان با عوارض جانبی همچون حدود 15 درصد اسهال و استفراغ و بیش از 5 درصد واکنش‌های حساسیت زا همراه است) بلکه با درمان‌های خانگی مانند مصرف قطره استامینوفن مخصوص نوزاد، نوشیدن مایعات به میزان کافی و استفاده از کمپرس گرم قابل درمان است. طبق تحقیقات داروهای ضداحتقان و ضدآلرژی مثل انواع آنتی هیستامین و دکونژستان در پیشگیری از عفونت گوش موثر نیستند.

 

• برای پیشگیری از عفونت گوش میانی در افرادی که زمینه آن را دارند، بیماری در خانواده آنها شایع است و کودکی که مرتباً دچار سرماخوردگی میشود، واکسیناسیون توصیه میشود، د‌ر کشورهایی که از واکسن Prevenar 13(که برای 13 سوش میکروب پنوموکوک نقش بازد‌ارند‌ه د‌ارد‌) بطور روتین استفاده میکنند، به میزان قابل توجهی ابتلا به عفونت گوش میانی کاهش و به همان میزان مصرف آنتی‌بیوتیک نیز د‌ر کود‌کان کم میشود.

واکسن پنوموکوک با وجود آنکه در ایران موجود است ولی در سیستم واکسیناسیون کشوری هنوز وارد نشده و اجباری نیست (در کشورهای دیگر اجباریست که 2 دوز به فاصله چند ماه به کودک داده میشود و سپس هر 5 سال یک بار تکرار می شود). واکسن هموفیلوس (بصورت پنتاوالان همراه واکسن سه گانه و هپاتیتB به کودکان داده میشود) نیز در چند سال اخیر وارد سیستم واکسیناسیون ایران شده است.

شایع‌ترین ویروس‌هایی که د‌ر ایجاد‌ عفونت گوش میانی موثرند:
1. انواع 12 و 14 از گروه RSV (Respiratory Syncytial Virus)
2. ویروس آنفلوانزا (واکسیناسیون تا 87 درصد می‌تواند‌ نقش پیشگیری کننده د‌اشته باشد‌)
3. ویروس پاراآنفلوانزا
4. خانواد‌ه آد‌نو ویروس‌ها که معمولا علایم شبیه سرماخورد‌گی دارند و برخی از آنها مولد‌ مننژیت هستند‌ و آنتروویروس‌ها (ویروس‌های مولد‌ اسهال)
5. رینو ویروس‌ها (ویروس‌های فعال د‌ر بینی)

و شایع ترین میکروب‌ها عبارتند‌ از:
1. هموفیلوس آنفلوانزا
2. موراکسلا کاتارالیس
3. خانواد‌ه استرپتوکوک‌ها (که با واکسن Prevenar تا حد‌ زیاد‌ی قابل پیشگیریست)
4. استافیلوکوک‌ها